2019 yılının ekonomik kriz ve işsizlik ortamından kurtulma umuduyla girdiğimiz 2020 yılına, tüm dünyayı etkisi altına alan yeni koronavirüs (Covid-19) damgasını vurdu. Salgın, sosyal ve ekonomik hayatın yanı sıra çalışma hayatını da olumsuz etkiledi.
Salgının yayılımını önlemek amacıyla alınan tedbirler kapsamında bazı hizmet sektörlerinde faaliyetler İçişleri Bakanlığı tarafından geçici olarak durduruldu ya da sınırlandırıldı. Salgından doğrudan etkilenen sektörlerde ise faaliyetler işverenler tarafından ya tamamen durduruldu ya da asgari düzeye indirildi.
Alınan tedbirlerin çalışma hayatı üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılmasına ve istihdamın korunmasına yönelik olarak kısa çalışma ödeneği, işçi çıkarma yasağı, ücretsiz izin uygulaması, esnek çalışma, nakdi ücret desteği gibi destek unsurları devreye sokuldu.
KISA ÇALIŞMA
Salgının yayılımını azaltmaya yönelik alınan karantina ve izolasyon önlemlerinin sosyal hayatın yanı sıra ekonomi ve istihdam üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla hazırlanan ilk “ekonomik istikrar kalkanı paketi” mart ayında Cumhurbaşkanı tarafından açıklandı 19 maddeden oluşan pakette, tüm sektörlerin “kısa çalışma ödeneği” uygulamasının hayata geçirilmesi ve kısa çalışma ödeneğine erişimin kolaylaştırılmasına ilişkin ortak talebi karşılık buldu. Çalışanların kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için aranan şartlar, koronavirüs kaynaklı başvurular için esnetildi. Son üç yıl içinde 600 gün prim ödemiş olma şartı 450 güne, kısa çalışmanın başladığı tarihten önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olma şartı 60 güne indirildi.
İŞÇİ ÇIKARMA, İZNE GÖNDER
“İşten çıkarma yasaklanıyor” söylemiyle kamuoyuna sunulan yasal düzenleme ile işçi çıkarma yasaklanırken, işverene “ücretsiz izin” kullandırma serbestisi getirildi.
Böylece, çalışanın talebine bağlı ve sınırlı olarak uygulanmakta olan ücretsiz iznin, işçinin rızasına bağlı olmaksızın işveren tarafından kullandırılması yasal hale geldi.
Ücretsiz izin kullandırılan işçilere de ücretsiz izinde bulundukları sürede günlük 39.24 lira (aylık 1.177,20 lira) nakdi ücret desteği verilmesi öngörüldü.
Ücretsiz izne çıkarılmak, işçi açısından haklı fesih sebebi sayılmadığından, başka bir iş bulsa da kıdem tazminatını yakmamak için işten ayrılamayan işçi, aylık 1.177 liraya mahkûm edildi.
KIDEM TAZMİNATI FONU
Yılan hikayesine dönen ve zaman zaman temcit pilavı gibi ısıtılıp gündeme getirilen “Kıdem Tazminatı Fonu”, ülkenin işçisiyle işvereniyle pandeminin yarattığı krizle boğuştuğu bir dönemde “Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi” adı altında yine gündeme getirildi.
Ancak öngörülen haliyle işçi ve işveren kesiminin kabullenmediği çalışmalar üzerinde mutabakat sağlanamayınca tekrar rafa kaldırıldı.
KÖLE İŞÇİLİK GİRİŞİMİ
2020 yılında çalışan aleyhine diğer bir girişim, salgına karşı önlemler kapsamında kamu ve özel sektörde kısmen uygulanan esnek çalışmanın kalıcı hak getirilmesi için oldu.
İşsizliğe çözüm amaçlı, istihdamı kolaylaştıracak düzenlemeler olarak “esnek çalışma” adı altında kamuoyuna sunulan düzenlemeler ile aslında ihbar ve kıdem tazminatlarının ortadan kaldırılması amaçlanıyordu.
Bu bağlamda, objektif koşulların varlığına bağlı olarak yapılabilen belirli süreli iş sözleşmelerinin, “objektif koşul aranmaksızın” yapılabilmesi, 25 yaşından küçüklerin ev hizmetlerinde çalışanlar gibi sadece yüzde 2 oranında prim ödeyerek 10 günden az çalıştırılması, 50 yaş ve üzerindekiler için kısmi süreli çalışma modeli öngörülüyordu, ancak oluşan kamuoyu tepkisi üzerine geri adım atıldı.
İŞSİZLİK GÜNDEMDE KALMAYA DEVAM EDECEK
Salgının olumsuz etkileri 2021 yılında da devam edecek gözüküyor. Ekonomi ve istihdam üzerindeki olumsuz etkilerinin en azından yılın ilk yarısında da devam edeceği öngörülüyor.
Zira yapılan yasal düzenlemelerle, Cumhurbaşkanı’na mevcut istihdam teşviklerinin uygulama sürelerini uzatma yetkisi verilip, normalleşme sürecinde istihdamın desteklenmesi amacıyla yeni teşvikler devreye alındı. Bu bağlamda, pandemi öncesinde uygulanmakta olup süreleri 2020 sonunda son bulacak olan bazı istihdam teşviklerinin süreleri 2023 yılı sonuna kadar, pandemi döneminde uygulamaya koyulan kısa çalışma ödeneği, işten çıkarma yasağı, ücretsiz izin uygulaması ve nakdi ücret desteği uygulama süresi 30 Haziran 2021 tarihine kadar uzatılabilecek.
Ayrıca kısa çalışma ödeneği başvuru süresi de önce 31 Aralık 2020, daha sonra 31 Ocak 2021 tarihine kadar uzatıldı.
Fiilen önlenemese de kaydi olarak işçi çıkarma yasağı ile önlenmeye çalışılan işsizlik, 2021 yılında da en büyük sorunlardan biri olarak gündemi meşgul edecek.
Kaynak: Sezgin Özcan/Sözcü